Een fundamenteel kenmerk van het schenkingscontract is de onherroepelijkheid ervan, vaak samengevat in het gezegde “gegeven is gegeven.” Een belangrijke uitzondering op dat principe is dat schenkingen tussen echtgenoten (buiten het huwelijkscontract om) wel kunnen worden herroepen.
De napoleontische wetgever koos destijds bewust voor dit principe, uit bezorgdheid voor impulsieve beslissingen, chantage tussen echtgenoten en de schrik dat de schenker “victime de ses passions” zou worden. Bij de recente herziening van het Burgerlijk Wetboek werd geoordeeld dat er nog steeds maatschappelijk draagvlak bestaat om dit principe te handhaven.
Een herroeping werkt met “terugwerkende kracht” of “retroactief”, of met andere woorden: de schenking wordt geacht nooit te hebben plaatsgevonden. De “retroactieve werking” van de herroeping heeft dus tot gevolg dat de situatie wordt teruggedraaid naar de toestand vóór de schenking. Deze retroactieve herroeping tussen echtgenoten is bovendien zelfs mogelijk nadat de begiftigde-echtgenoot is overleden.
Dit (burgerrechtelijk) principe heeft ook fiscale gevolgen. De herroeping van de schenking na het overlijden heeft immers tot gevolg dat de nalatenschap van de vooroverleden echtgeno(o)t(e) kleiner wordt, waardoor er dus ook minder erfbelasting verschuldigd zou zijn.
Stel bijvoorbeeld dat Evelien een effectenportefeuille aan haar echtgenoot Kristof schenkt. Wanneer Evelien als eerste zou komen te overlijden, behoort de geschonken effectenportefeuille niet meer tot haar nalatenschap en is hierop bijgevolg geen erfbelasting verschuldigd. Mocht Kristof echter als eerste komen te overlijden, dan behoort de geschonken effectenportefeuille in principe tot zijn nalatenschap en is er bijgevolg wel erfbelasting verschuldigd. Door de schenking ter herroepen, zal de effectenportefeuille niet langer in de nalatenschap van Kristof vallen en is er daarop bijgevolg geen erfbelasting verschuldigd. De (herroepbare) schenking tussen echtgenoten was bijgevolg een zeer geliefd instrument binnen het kader van de vermogensplanning.
Even leek dit principe aan het wankelen te zijn gebracht, gezien de Vlaamse belastingdienst (daarin overigens gevolgd door een rechtbank van eerste aanleg) de geldigheid van de herroeping post mortem betwiste, nu die herroeping niet meer werd uitgeoefend tegen de persoon van de overleden echtgenote, maar wel tegen de erfgenamen. De Vlaamse Belastingdienst suggereerde bovendien dat deze handelswijze mogelijks als fiscaal misbruik kon worden beschouwd.
Tegen het vonnis van eerste aanleg werd beroep aangetekend, waarbij het hof van beroep (o.i. terecht) geen gehoor heeft gegeven aan die opvatting. Het Gentse hof van beroep heeft met haar uitspraak bevestigd dat herroeping zowel juridisch als fiscaal effect heeft, waardoor geschonken activa buiten de nalatenschap vallen en deze dus buiten de toepassing van de erfbelasting vallen.
De (herroepbare) schenking tussen echtgenoten blijft bijgevolg nog steeds een nuttig instrument binnen het kader van de vermogensplanning.
Auteurs: Yasmine Lemaire & Kenneth Van Acker (18 april 2024)